یزدفردا"اعظم راستى"     اگر در مطالعه متون تاريخى و باستانى با واژه دارالعباده يا سرزمين يزدان يا حتى سرزمين مقدس مواجه شديد، تعجب نكنيد. بدانيد كه اين سرزمين باستاني، همين استان كويرى و گرم يزد در كشور خودمان است.  

يزد به علت موقعيت خاص خود در ارتباط دادن سرزمين هاى ايران با يكديگر پيوسته به صورت معبد يا پرستشگاهى مورد توجه بوده است.
از ديرباز تا كنون يزد با القابى چون سرزمين مقدس، يزدان و دارالعباده خوانده مى شود، چراكه اين القاب ريشه در زبان و آئين باستانى با مفاهيمى چون ستايش و پرستش دارد. تاريخ سكونت انسان در اين خطه كويرى به بيش از ۳ هزار سال قبل بازمى گردد.مهرپادين كه بعدها مهريز نام گرفت، بهره كه امروز فهرج ناميده مى شود، اردكه يعنى اردكان كنونى و بالاخره قلاع موبدان (ميبد) از مهمترين مراكز اسكان انسان در آن روزگاران به شمار مى رفته كه اتفاقا از شهرستان هاى بزرگ استان يزد به شمار مى آيند.در افسانه هاى تاريخي، احداث شهرهاى باستانى يزد را به دوران سليمان نبي، ضحاك و ابراهيم پيامبر مى رسانند و مجموعه آثار به دست آمده از گوشه و كنار اين سرزمين كهن نيز نمايانگر تمدنى ديرپا و ريشه دار تا دوره تمدن عيلامى و دوره هاى باستانى است.در عصر هخامنشيان و ساسانيان براى حفظ و نگهدارى راه ها و امنيت مسافران و كالاهاى تجارى از هجوم اقوام چادرنشين، دژها و قلاعى ايجاد شد كه علاوه بر عملكرد نظامي، از آنها براى اقامت مسافران و بارانداز نيز استفاده مى شد. از همين زمان، زارعت، دامداري، نساجى و صنايع دستى در يزد و ديگر شهرها رواج يافت و بازارهاى تجارت رونق گرفت.آل مظفر از جمله حاكمانى بودند كه در زمان خود به آبادانى شهرهاى يزد همت گماشتند و در همين دوره، هفت دروازه بزرگ دورتادور شهر ساخته شد.يزد با هجوم اميرتيمور و قتل عام آل مظفر دچار قحطى و گرسنگى شد، ولى بار ديگر در زمان شاهرخ تيموري، خرابى هاى آن به وسيله امير چخماق ترميم شد. مسجد جامع يزد، خانقاه سيدركن الدين، ميدان رصدخانه و مدرسه مظفريه، مناره مسجد مهرپادين و مناره مسجد جامع ندوشن از يادگارهاى دوره حكومت آل مظفر در يزد بود كه اكثرا توسط اميرچخماق ترميم و بازسازى شد. علاوه بر اين آثار، امير چخماق مجموعه اى از مسجد ، خانقاه، كاروانسرا، حمام، آب انبار و بازار را در يزد بنا كرد كه هنوز نيز قسمتى از آن در ميدان مركزى شهر برجاست.به دليل حكومت شاهان صفوى در يزد نيز آثار مهم تاريخى از اين دوره در اين استان قابل مشاهده است كه مهمترين آنها عبارتند از مدرسه شفيعيه و ميدان آن، حمام، آب انبار، ضرابخانه و رباط زين الدين.از زمان هجوم افاغنه به ايران، يزد بار ديگر آسيب ديد و بعد به مرور زمان و با توليد و تجارت كالاهاى خود، جايگاه اصلى خود را بازيافت. در همين دوره حدود ۶۰ هزار ابريشم باف در بيش از يكهزار و ۸۰۰ كارگاه ابريشم بافى يزد فعاليت مى كردند كه به دليل حفظ و سلامت كالاهاى توليدي، علاوه بر برجاى گذاشتن نام نيك از خود در ميان تاجران، سبب شدند تا شهر يزد از آن پس به لقب شهر امانتداران معروف شود.
طبيعت يزد
استان يزد فاقد رودخانه هاى دائمى است و از روزگار قديم چاه و قنات تامين كننده آب اين استان بوده است. در اين استان حدود ۷۰۰ قنات و ۳ هزار چاه عميق و نيمه عميق وجود دارد. با وجود كمبود آب در استان يزد، باغ ها و بستان هاى زيبايى وجود دارد كه در نوع خود شگفت انگيز و كم نظيرند. اين باغ و بستان ها براساس شرايط ويژه منطقه كويرى از طراحي، كشت و آبيارى خاصى برخوردارند. از جمله اين باغ ها مى توان به باغ ملى نقى خان در شهرستان تفت، باغ مشير، باغ كلاه فرنگى رحمت آباد، باغ اوليا، باغ محموديه در نعيم آباد، باغ دولت آباد، باغ خان در جاده تفت، باغ سرآسياب و بالاخره باغ مرشد در محل تل اشاره كرد.
معروف ترين باغ استان يزد، باغ دولت آباد است كه داراى عمارت هاى سردر، هشتى و بادگير، عمارت حرمسرا، آشپزخانه، اتاق هاى خدمه، شترخان و اصطبل است. ساختمان هاى اين باغ در زمان زنديه احداث شد و در اثر گذشت زمان تا به امروز به صورت ويرانه اى درآمده كه تا حدودى توسط سازمان ملى حفاظت آثار باستانى مورد مرمت قرار گرفت.باغ دولت آباد از نظر زيبايى بنا، معماري، منظره و هنر بستان پيرايى و فن توزيع آب، مجموعه اى نادر و ديدنى است.از قسمت هاى بسيار جالب اين باغ عمارت هشتى و بادگير آن است كه با ۳۳ متر ارتفاع تلفيق جريان آب و هوا را به بهترين شكل ممكن ميسر مى سازد.در استان يزد علاوه بر وجود باغ ها و بستان هاى سرسبز، كوه ها و ارتفاعات متعددى را مى توان يافت كه در نوع خود بسيار زيبا و عمدتا داراى افسانه هاى تاريخى هستند.مهمترين كوه اين استان، شيركوه است كه از شمال غرب به جنوب شرق كشيده شده و بلندترين قله آن ۴۰۷۵ متر ارتفاع دارد.از ديگر ارتفاعات اين استان رشته كوه خرانق در بخش مركزى استان است كه به قله خونزا نيز معروف است. كوه هاى چك چك، اشترلى و هامانه از جمله بخش هاى رشته كوه خرانق است كه اتفاقا يكى از معروف ترين پرستشگاه ها و معابد زرتشتيان جهان بر فراز كوه چك چك آن واقع شده است. اين معبد در شكافى كه داراى يك چشمه است، احداث شده و گفته مى شود ، چون آب چشمه چكه چكه از بلندى به داخل حوضچه اى مى ريزد، اين كوه به نام چك چك معروف شده است.
شهرهاى ديدنى يزد
خشك و كويرى بودن آب و هواى استان يزد از يك سو و استقرار حكومت هاى دوره هاى مختلف از عيلاميان تا شاهان قاجاري، شهرهاى استان يزد و همچنين مركز اين استان را با انبوهى از آثار تاريخى و ميراث فرهنگى همراه كرده است، به طورى كه كمتر شهرى از اين استان است كه بيش از ۱۰ مكان يا بناى تاريخى را در خود جاى نداده باشد

از جمله مهمترين شهرهاى استان يزد، در كنار اردكان، تفت، بافق، ابركوه و اشگذر و زارچه مى توان به ميبد، مهريز و شهر يزد مركز استان اشاره كرد.شهر يزد در دره وسيعى بين كوه هاى شيركوه و مرايق قرار گرفته است و داراى آب و هواى نيم گرم و خشك در تابستان و زمستان هاى سرد و عمدتا خشك است. اين شهر باسابقه اى طولانى از قرن پنجم تاكنون با رشد و گسترش، پيوسته به حيات خود ادامه داده است. مهمترين اماكن ديدنى و جاذبه هاى تاريخى اين شهر، بقعه شيخ على سليمان در بيداد خويد، خانقاه مشجر شيخ داد در بندرآباد، بقعه شاه نعمت الله ولى و خانقاه شيخ احمد مهاوان، مسجد جامع كبير، برج و باروى قديمى شهر، بازار و مجموعه اميرچخماق و آب انبار شش بادگير است.در اين شهر، دو معمارى متفاوت وجود دارد؛ يكى معمارى قديمى كه منطبق با شرايط اقليمى است و در محله هاى قديمى بيشتر ديده مى شود و ديگر ى معمارى جديد است كه نمونه آن در همه شهرهاى ايران فراوان است.آنچه يزد را از ساير استان ها متمايز مى كند، همين ويژگى شهرسازى و معمارى سنتى آن است. اكثر كوچه ها و گذرگاه هاى قديمي، سرپوشيده و داراى پوششى است كه به آنها ساباط مى گويند. شهرستان مهريز يزد نيز كه از قديمى ترين شهرهاى اين استان محسوب مى شود، در حدود ۱۶ قرن پيش به فرمان مهرنگار، دختر انوشيروان از ساخت رشته قنات هاى متعدد و همجوار به وجود آمده است. اين قصبه آباد در ابتدا مهرگرد خوانده مى شد، با ورود اعراب، به مهريجز تغيير نام يافت و بعد به مهريز تبديل شد.مسجد جامع، قلعه تاريخي، سرو قديمى منگاباد، كشته خانه و قلعه رباط مروست از آثار ديدنى مهريز است.در افسانه ها كيومرث را بنيانگذار شهر ميبد يزد مى دانند. اين شهر باستانى از نمونه هاى نادرى است كه با وجودى كه طى ساليان دراز آسيب هاى فراوان ديده، هنوز بسيارى از عناصر قديمى خود، مثل راه هاى باستانى را حفظ كرده است.كهن ترين سند هويت تاريخى و قدمت شهرسازى در سرزمين يزد مربوط به شهر ميبد و نارين قلعه آن است. مسجد جامع، عمارت نارين قلعه، رباط شاه عباسي، برج كبوترخان و سه آتشكده حسن آباد، پيرخرمن و پير مزرعه از جاذبه هاى ديدنى اين شهرستان است.
مسجد جامع فهرج
مسجد جامع فهرج يزد، قديمى ترين مسجد در تاريخ معمارى اسلامى ايران است كه در روستاى فهرج در ۳۰ كيلومترى شرق يزد واقع شده است. بناى مسجد تمام از خشت و گل ساخته شده و تا به امروز با اصالتى بيش از ۱۴ قرن به همان سبك اوليه باقى مانده است. ويژگى عمده معمارى اين مسجد، پوشش طاق آن است كه به سبك تيرگهواره اى پيش از اسلام ساخته شده است.
كهن دژ نارين قلعه
نارين قلعه يا نارنج قلعه، يكى از آثار مهم و تاريخى پيش از اسلام استان يزد است و بر فراز تپه اى گلين، مشرف بر شهر ميبد قرار دارد. نارين قلعه كه داراى پنج مرحله معمارى است با خشت و گل ساخته شده و با وجود اهميت باستانشناسى و تنها به ثبت در فهرست آثار ملى بسنده شده است.سيستم دفاعى دژ شامل خندق، حصار، برج هاى حفاظتى و زيرزمين هاست كه بخشى از آن در اثر فرسايش و در جريان احداث خيابان در حكومت پهلوى تخريب شده است.
آتشكده يزد
زرتشتيان يزد، روستاهاى فراوانى از اين استان را به خود اختصاص داده اند كه اغلب اين روستاها داراى زيارتگاه و آتشكده هاى كوچك است. معروف ترين آتشكده استان يزد با قدمتى بيش از يكهزار و ۵۰۰ سال همراه است. ساختمان آتشكده يزد با معمارى معاصر در سال ۱۳۱۳ شمسى بنا شده است. محل آتشكده در سطحى بالاتر از زمين و به دور از نور خوشيد قرار گرفته و در اطراف آن تعدادى اتاق براى اجراى مراسم نيايش احداث شده است. مى گويند اين آتشكده حدود ۱۵۱۵ سال پيش از آتشكده ناهيد پارس به روستاى هفتاد درعقدا، بعد به ترك آباد اردكان برده شده و پس از ۳۰ سال نگهدارى در غار اشگفت يزدان به شهر يزد انتقال داده شده و پس از مدتى نگهدارى به محل آتشكده منتقل شده است.پير سبز يا چك چك كه قدمت آن به صدر اسلام مى رسد، درب مهر، درب كهن، درب مهرنوش و درب مهر دستوران، از ديگر زيارتگاه ها و اماكن اجماع زرتشتيان يزد است.
آسياب هاى بادي
استان يزد به استان آسياب هاى بادى نيز معروف است. احداث اين آسياب ها در اين استان عموما در مسير قنات ها و در دل زمين انجام مى گرفته است و نه تنها امروز همچنان فعاليت مى كنند، بلكه استقبال عمومى مردم اين استان نيز از دائر شدن انواع جديد اين آسياب ها در خور توجه است.از آسياب هاى معروف و ديدنى يزد مى توان از آسياب هاى كچلك، بيده، ده آباد، باغستان، سنگ سياه، بفروئيد در ميبد، منوار و اشگذر تفت و آسياب السلاميه قراشاه نام برد كه بعضى مثل آسياب هاى تفت و اسلاميه هنوز دائرند و بعضى مثل آسياب اشگذر تفت متروك شده اند.
صنايع دستى و سوغات يزد
صنايع دستى در گذشته و امروز جزو ارقام قابل توجه صادرات و كالاهاى تجارى استان يزد محسوب مى شوند. از جمله اين صنايع مى توان به فرشبافي، قالى و قاليچه بافي، ترمه بافي، زرى بافي، مخمل بافي، شمدبافى و انواع بافته هاى دستى اشاره كرد كه قدمت برخى از آنها مثل زرى بافى در اين استان به دوره ساسانى بازمى گردد.
سفال و سراميك يا به اصطلاح محلى كواره نيز در صنايع دستى استان يزد و از جمله سوغات يزد بسيار معروف است.علاوه بر خريد صنايع دستى استان يزد براى سوغات، شيرينى هاى اين استان را هم بشدت به مسافران ورودى اين استان توصيه مى كنيم.انواع باقلواى يزدي، قطاب، زولبيا، پشمك، لوز بيدمشك، گوش فيل، لوز پسته، نان برنجى و حلواى ارده يزد نيز شيرينى سفر به اين استان را چندين برابر مى كند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا